Od prvobitnog uskog pojasa Nove Engleske, teritorijalne osnovice prve moderne republike, kupovinom (Luizijana, Aljaska), ratnim osvajanjima (Novi Meksiko, Teksas, Florida, Kalifornija) i kolonizacijom „unutrašnjeg kopnenog okeana" „Divljeg zapada", Sjedinjene Američke Države pomerale su liniju svojih granica u velikim potezima. Desetine i stotine hiljada kolonista stizalo je na prostore netaknute državnom niti bilo kojom drugom institucionalnom organizacijom. Istraživanje i osvajanje bilo je i upoznavanje sa neizmernim resursima američkog prostora.
Veliki pokreti stanovništva ka ogromnim neistraženim devičanskim prostorima sa kojih je istiskivano domorodačko stanovništvo, bili su svojevrsno bekstvo od konvencija postojećeg američkog sistema Istočne obale. Za evropske naseljenike, koji su u potrazi za jednom koliko stvarnom toliko i mitologizovanom Amerikom nastavljali da pristižu preko Atlantika, to je bio i nastavak radikalnog udaljavanja od iskustava Starog sveta - ne samo u geografsko-prostornom smislu. Avantura unutrašnje kolonizacije uticala je na pronalaženje i isprobavanje društvenih modela davanjem prednosti eksperimentu samoorganizovanja, improvizaciji i elastičnom shvatanju organizacije države, zakona, različitih nivoa odnosa.
Borstin ne propušta da ukaže i na velike različitosti u izboru unutrašnjih puteva razvitka američkog modela, koje su, pretvarajući se u dubok rascep, dovele do otvorenog građanskog sukoba početkom šezdesetih godina devetnaestog veka. On piše o zajednicama, koje su bile „nevidljive": onoj afričkih robova na jugu ili oslobođenika koji su tek počinjali dugu borbu za svoju emancipaciju, o marginalizovanim zajednicama novih doseljenika, o izgradnji nacionalne mitologije i stvaranju nacionalnog „herojskog panteona" sastavljenog od „očeva utemeljitelja" ali i trapera, avanturista sa zapada, o konstrukciji američkog modela patriotizma...
Pišući o procesima i fenomenima koji su obeležili ranu istoriju Sjedinjenih Američkih Država, Borstin pokazuje svoju istraživačku inventivnost i izuzetnu sposobnost da analizira stvarnost jednog vremena, uočavajući njegove različite „nivoe" - i da sve to izloži u knjizi čija struktura, ali i jezik, služe kao izvanredan dokaz da naučna istoriografija može čitaocu da pruži ne samo pouzdane podatke već i zadovoljstvo čitanja.
Milan Ristović
