Ratni ciljevi Srbije 1914

Saveznici su, u Prvom svetskom ratu, Srbiji nudili „Veliku Srbiju“. Njihovi planovi podrazumevali su podelu Slavonije, Bosne i Dalmacije i preseljavanje stanovništva. Srbija je to odbila, da bi stvorila Jugoslaviju. To je bio glavni zaključak knjige Ratni ciljevi Srbije 1914. Milorada Ekmečića, objavljene 1973. u Beogradu. Zvanična istina u socijalističkoj Jugoslaviji, međutim, glasila je da su regent Aleksandar Karađorđević, Nikola Pašić i „velikosrpska buržoazija“, vođeni „velikosrpskim hegemonizmom“, 1918. stvorili unitarističku državu i time izneverili nade Hrvata i ostalih jugoslovenskih naroda. To je, posledično, odredilo i „velikosrpski“ karakter Kraljevine Jugoslavije. Milorad Ekmečić je, međutim, pokazao i to da se 1914. i 1915, kada su se uobličavali ratni programi, u diplomatskim salonima velikih sila nije ozbiljno računalo na planove Frana Supila i Roberta Vilijama Siton-Votsona o stvaranju federalne ili dualističke države Južnih Slovena, sračunate na to da umanji uticaj „istočnjačke“ Srbije, razdrobi srpske teritorije i obezbedi prevlast „prozapadne“ Hrvatske. Za razliku od Velike Srbije, takva ponuda se, jednostavno, nije nalazila na diplomatskim stolovima, iako je u Londonu, pa čak i u Petrogradu, već bilo razgovora o federalističkim idejama. Jugoslovenski odbor, koji je osnovala srpska vlada da bi se bavio propagandom u savezničkim zemljama, uprkos uspešnim naporima Siton-Votsona, Supila, Trumbića i Meštrovića da ga pretvore u oruđe hrvatske politike i okrenu protiv Pašića, ostao je tek skup južnoslovenskih političara prebeglih iz Austrougarske na neprijateljsku stranu, bez demokratskog legitimiteta i vojne snage uporedive sa vladom, skupštinom i vojskom Kraljevina Srbije.

Ratni ciljevi Srbije 1914. doneli su svom autoru političke osude, ali su u isto vreme potvrdili njegov akademski integritet i građansku hrabrost. Bila je to jedna od onih knjiga koje potresaju javnost, koje uznemiravaju i podstiču, posle kojih više ništa ne ostaje isto. Srpska istoriografija o Prvom svetskom ratu i danas zida na njenim temeljima. Pri tome, sve poruke ove plodne sinteze nisu ni shvaćene ni do kraja iscrpene. Jedna od njih je tumačenje Prvog svetskog rata na Balkanu kao religioznog sukoba. Pojava trećeg izdanja Ratnih ciljeva Srbije 1914. predstavlja, zato, veliki događaj za srpsku kulturu i važan podsticaj za nova istoriografska istraživanja. (dr Miloš Ković)